Stępowski Marian Ambroży, pseud. Radiokronikarz, krypt.: M.St., dr M.St. (1867–1946), botanik, chemik, publicysta, działacz oświatowy, radiowiec.

Ur. 7 XII w Piotrkowie (obecnie Piotrków Trybunalski), był synem Kazimierza i Józefy z Piątkowskich.

S. uczęszczał do gimnazjum w Suwałkach; maturę zdał w r. 1885 w Lublinie. Odbył dwuletnią praktykę w Zakładach Fabrycznych Włókienniczych Braci Ginzberg w Zawierciu. Rozpoczął studia przyrodnicze na Uniw. Warsz., które w l. 1890–4 kontynuował na uniw. w Dorpacie (od r. 1893 Jurjew, obecnie Tartu, Estonia). Następnie przez dwa lata studiował botanikę i chemię analityczną na uniw. w Bernie, gdzie uzyskał stopień doktora, prawdopodobnie na podstawie rozprawy Vergleichend anatomische Untersuchungen über Vegetationsorgane der Burseraceae Diptercarpeae und Guttiferae (b.m.r.w.). W czasie studiów w Bernie wstąpił do Związku Młodzieży Polskiej «Zet», a potem do Ligi Narodowej. Ok. r. 1896 otrzymał asystenturę przy katedrze chemii w Technische Hochschule w Darmstadt. W l. 1898–1900 kierował w Warszawie laboratorium analiz chemicznych na Uniw. Warsz. Dn. 25 I 1901 na posiedzeniu Warsz. Tow. Farmaceutycznego wygłosił odczyt Rzut oka na dzieje farmacji w Polsce w XIX stuleciu (W. 1901). T.r. opublikował pracę Sztuczne wody mineralne i napoje gazowe (W.). Od ok. r. 1901 do r. 1905 pracował w Krakowie jako asystent Rolniczego Zakładu Doświadczalnego UJ. Przetłumaczył z języka niemieckiego m.in. „Chemię analityczną dla aptekarzy” H. Beckurtsa (W. 1898), „Chemię życia codziennego” C. Lassara (W. 1900) i „Powietrze i zdrowie” M. Pattenkofera (W. 1908). Obok pracy zawodowej był referentem spraw oświaty pozaszkolnej w Tow. Szkoły Ludowej (TSL), a później członkiem Zarządu Głównego tego Towarzystwa. W l. 1901–6 redagował „Miesięcznik TSL”. Pod koniec lipca 1905 zorganizował w swoim mieszkaniu w Krakowie zebranie «Zet», w którym uczestniczył prawdopodobnie Roman Dmowski. Od r. 1906 do kwietnia 1912 (z krótką przerwą w r. 1909) redagował kontynuację „Miesięcznika TSL” „Przewodnik Oświatowy”, gdzie zamieścił liczne artykuły, m.in. Uniwersytet im. Adama Mickiewicza a TSL (1907 nr 3) i Niemieckie biblioteki ludowe w W. Księstwie Poznańskim (1909 nr 7–9). W l. 1909–11 redagował też „Kalendarz Tow. Szkoły Ludowej”. Na tematy oświatowe opublikował broszury Praca oświatowa pozaszkolna u obcych i u nas (W. 1906) oraz Towarzystwo Szkoły Ludowej. Jak powstało, co zrobiło, do czego dąży (1891–1911). W 20 rocznicę powstania Towarzystwa (Kr. 1911). W podręczniku wydanym staraniem Uniw. Ludowego im. A. Mickiewicza pt. „Praca oświatowa, jej zadania, metody, organizacja” (Kr. 1913) opracował rozdział Latarnia projekcyjna na usługach pracy oświatowej. W r. 1910, na Kongresie Pedagogicznym we Lwowie, wygłosił referat O wspólnej pracy towarzystw oświatowych, w którym proponował stworzenie stałego porozumienia wszystkich polskich organizacji oświatowych, działających w trzech zaborach; wiosną 1914 na kursie dla nauczycieli ludowych zorganizowanym w Krakowie przez Narodowy Związek Chłopski i Tow. Nauczycieli Ludowych wygłosił wykład o oświacie pozaszkolnej. T.r. w „Kurierze Poznańskim” (nr 75–77, 80, 84) wydrukował cykl artykułów pt. Wszechwładztwo kinematografu, poświęcony filmowi jako nowemu zjawisku kultury. Interesował się rozwojem pierwszych urządzeń radiotechnicznych w świecie; pod jego kierunkiem syn Włodzimierz, uczeń gimnazjalny, skonstruował t.r. stację radiotelegraficzną.

Po wybuchu w r. 1914 pierwszej wojny światowej wstąpił S. do Legionów Polskich; skierowany przez Wydz. Wojskowy Naczelnego Komitetu Narodowego (NKN) objął stanowisko kierownika archiwum i biblioteki w Biurze Prasowym NKN. Był redaktorem wydanego przez NKN kalendarza „Legionista Polski na rok 1916” i ogłosił w nim artykuły O intendanturze [!] Legionów oraz O prowianturze Legionów, a także sporządził „Kronikę Legionów”. W „Przewodniku Oświatowym” (1918 nr 1) opublikował szkic Odbudowa i przebudowa bibliotekarstwa TSL po wojnie. Od końca r. 1918 do r. 1924 kierował biblioteką Międzynarodowego Biura Wymiany Wydawnictw MSZ. W czasopiśmie „Przegląd Dyplomatyczny” zamieszczał od czerwca 1919 bibliografię nabytków biblioteki MSZ. Opublikował tam w r. 1921 artykuły Druki propagandy bolszewickiej i o propagandzie bolszewizmu w Rosji (nr 1–2, odb. W. 1921) i Organizacja i metody międzynarodowej wymiany wydawnictw (nr 7–8, odb. W. 1921). Jako posiadacz cennego zbioru ekslibrisów został w r. 1924 członkiem Tow. Miłośników Ekslibrisu. W l. 1925–6 pracował w Inst. Wydawniczym «Biblioteka Polska».

W okresie międzywojennym S. był czynny wraz z synem w ruchu miłośników radiotechniki. Należał do inicjatorów wydawania od jesieni 1924 dwutygodnika „Radioamator”; na jego łamach ogłosił wiele artykułów. Publikował też w tygodnikach „Radiofon Polski”, a następnie w „Radio”. Od r. 1925 był prelegentem i radiokronikarzem w stacji nadawczej Polskiego Tow. Radiotechnicznego (PTR) przy ul. Narbutta w Warszawie. Na zorganizowanej przez PTR w lutym 1926 konferencji poświęconej radiowym akcjom oświatowym, wygłosił główny referat i został wybrany do komisji, opracowującej program wykładów powszechnych przez radio. W maju t.r. współorganizował w Warszawie wystawę radiową. Jesienią opuścił PTR i przeniósł się do nowo powstałej Spółki Akcyjnej Polskiego Radia (PR), gdzie prowadził stałą audycję „Skrzynka Ogólna”; odpowiadał w niej na listy radiosłuchaczy i zyskał dzięki temu znaczną popularność. Tworzył też reportaże radiowe; przetłumaczył z języka niemieckiego słuchowisko radiowe H. F. Weitza „Wieża dźwięków” (W. 1928) oraz wydał broszurę W dżungli poleskiej. Wrażenia z wędrówek radiokronikarza (Lw. 1933). We wrześniu 1932 został członkiem zarządu Radio-Klubu Polskiego, którego celem było popularyzowanie radiotechniki.

W czasie oblężenia Warszawy, we wrześniu 1939, występował S. nadal przed mikrofonem, dzieląc się ze słuchaczami swymi uwagami, radami i wspomnieniami. Podczas okupacji niemieckiej przebywał w Warszawie; nawiązał kontakt z powstałą w r. 1943 organizacją konspiracyjną Korpus Bezpieczeństwa (KB), której przekazał kilka aparatów nadawczo-odbiorczych. Na polecenie władz KB kolportował prasę konspiracyjną, a także zbierał datki na zakup środków opatrunkowych dla służb sanitarnych. Powstanie warszawskie 1944 r. spędził w swym mieszkaniu na Żoliborzu, skąd 4 IX t.r. został przez Niemców wysiedlony; mieszkanie S-ego zdewastowano i rozkradziono, przepadły zbiory sztuki i biblioteka. Po kilkudniowej tułaczce osiadł S. w pobliżu Bolimowa (pow. łowicki). Wrócił do Warszawy w lutym 1945 i został bibliotekarzem PR. W czasopiśmie „Radio i Świat” opublikował kilka artykułów m.in. Odbudowa Raszyna i budowa Centralnego Studia Polskiego Radia w Warszawie (1945 nr 2) oraz Przed sześciu laty [PR we wrześniu 1939] (1945 nr 5). W rękopisie pozostawił, pisane w czasie okupacji, obszerne wspomnienia Sam na sam z mikrofonem – gawędy radiokronikarza. Zmarł 1 II 1946 w Warszawie, został pochowany na cmentarzu Powązkowskim. Odznaczony był Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski, Srebrnym Krzyżem Zasługi i Krzyżem Legionów Polskich.

W małżeństwie zawartym w r. 1897 z Konstancją z Kamienieckich (11 III 1879 – 29 X 1912) miał S. syna Włodzimierza (ur. 27 XII 1899), który po drugiej wojnie światowej osiadł w Lincoln w Wielkiej Brytanii.

Bibliogr. Warszawy, II–IV, VI; Cmentarz Powązkowski w Warszawie, W. 2002; Kormanowa, Mater. do bibliogr. 1866–1918, s. 17; Łoza, Czy wiesz, kto to jest?; Słown. Pracowników Książki Pol.; Wojciechowski K., Bibliografia oświaty dorosłych, W. 1962; – Chwalewik E., Wojenne straty polskich zbiorów ekslibrisów, Wr. 1949 s. 5; Historia elektryki polskiej, W. 1974 III (w indeksie błędne imię: Marcin); Kisielewski J., Światło w mroku. Pięćdziesiąt lat pracy Towarzystwa Czytelń Ludowych. 1880–1930, P. 1930 (w indeksie błędnie: Stępkowski); Kozicki S., Historia Ligi Narodowej, Londyn 1964; Kwiatkowski M. J., Narodziny Polskiego Radia. Radiofonia w Polsce w l. 1918–1928, W. 1972; tenże, Polskie Radio w konspiracji 1939–1944, W. 1989; tenże, „Tu Polskie Radio Warszawa”, W. 1980 s. 71 (karykatura S-ego); Podgórska E., Krajowy Związek Nauczycielstwa Ludowego w Galicji 1905–1918, W. 1973; – Nasza walka o szkołę polską, W. 1934 II; „Zarzewie” 1909–1920. Wspomnienia i materiały, Oprac. A. Garlicka, W. 1973; – „Antena” 1935 nr 35 (fot.); „Bibliotekarz” 1946 nr 6–7 s. 138; „Głos Ludu” 1946 nr 33; „Wiad. Liter.” 1924 nr 47 (fot.); „Życie Warszawy” 1946 nr 33; – AAN: Karty ewidencyjne Prezydium Rady Ministrów, sygn. 9 k. 210; Arch. PR w W.: Teczka akt personalnych S-ego, nr A 162; Arch. UJ: Akta Roln. Zakł. Doświadczalnego, sygn. SR 28; B. Narod.: rkp. 2728, 5193, 5962; B. Nauk. PAU i PAN w Kr.: sygn. 1995; B. Ossol.: rkp. 7183; CAW: sygn. MN 16 III 1937.

Stanisław Konarski